در مسئله ی دریاچه ی ارومیه و نجات این دریاچه ی ارزشمند، بایستی از هرگونه احساسی نگاری دوری جست...متاسفانه شاهد این هستیم برخی اشخاص و بعضا گروه های کوچک قومیت گرا..... بجای آنکه بدنبال حل این مشکل باشند بدنبال بهرِبرداری از این، قضیه هستند و حتی سعی دارند این مسئله ی زیست محیطی مهم، را بنا به دلایلی سیاسی جلوه دهند که به هیچ عنوان صحیح و منطقی نمی باشد..... در این مقاله سعی شده است با رویکردی منطقی و علمی در بررسی دلایل اصلی خشک شدن این دریاچه، و اشاره به تبعات آن وهمچنین با دادن راهکارهایی در حل این معضل ، گامی هرچند کوچک، برای نجات دریاچه ی زیبای ارومیه بردارد.....

دریاچه ارومیه:

در مطالعات انجام شده ، که در آن حیات 200 هزار سال قبل این دریاچه مورد بررسی قرار گرفته است، داده های مهمی در زمینه های پوششهای گیاهی منطقه، اکوسیستم های طبیعی و جنگلها و تغییرات آن و همچنین چگونگی تغییرات هیدرولوژی و شیمیایی آب به دست آمده است

مطالعات نشان داده است که نوسانات دریاچه و بازه ارتفاعی آن بسیار زیاد بوده است به گونه ای که در دوره هایی مانند عصر یخبندان سطح آب دریاچه دهها متر بالا آمده است. علایم آن این بوده است که جلبک هایی در منطقه دریاچه ارومیه یافت شده است که از نوع جلبکها آب لب شور بودند. این جلبک ها می توانند شوری آبی، به میزان دریای خزر را تحمل کنند!

دوره های کم آبی این دریاچه، مربوط به اواخر دوره عصر یخبندان، در 22 تا 18 هزار سال قبل بوده، ولی به نظر می رسد که دریاچه هیچگاه کاملا خشک نشده است. یعنی حتی در 22 تا 18هزار سال پیش که سطح آب آن مانند سطح آب حوض سلطان در قم بوده است هرگز دریاچه رو به خشکی کامل نرفته است.

بررسی دلایل خشک شدن دریاچه ارومیه بر اساس مطالعات

مشکل خشکسالی

دریاچه ارومیه و آرال در یک منطقه واقع شده‌اند. به دلیل گرم شدن کره زمین دریاچه‌های بسیاری از جمله " آرال " خشک شده‌اند. به همین دلیل کارشناسان سرنوشتی مشابه دریاچه آرال برای دریاچه ارومیه پیش‌بینی می‌کنند.

دکتر ناصر آق، استاد دانشگاه سهند تبریز می گوید:" کارشناسان، خشکی دریاچه ارومیه را از نوع چرخشی اعلام و اظهار کرده بودند پس از 10 سال دریاچه ارومیه به وضعیت عادی بازخواهد گشت ولی متأسفانه وضعیت دریاچه ارومیه با وجود گذشت 12 سال از آغاز خشکسالی رو به وخامت گذاشته است."

متاسفانه منطقه خاورمیانه در چند 10 سال گذشته ،با خشکسالی مواجه شده است، که دلیل آن تغییرات اقلیمی جهانی است ولی این امر را نمی توان به تنهایی توجیه کننده بحران دریاچه ارومیه و خشک شدن آن قلمداد  کرد.

احداث سد:

با رشد جمعیت استانهای همجوار دریاچه ارومیه و همچنین توسعه ی بخش های مختلف صنعتی و کشاورزی، در آذربایجان غربی وشرقی نیاز این استانها به آب شیرین رو به فزونی گذاشته است بطوری که در دهه های اخیر دولت مردان وادار شده اند با هزینه ی میلیاردی،و احداث سدهای متعدد نیاز این استانها را به آب شیرین تامین کند اما بنظر می آید با بهرِبرداری از این سدها با معضل جدیدی روبرو هستیم و آن خشک شدن دریاچه ی ارومیه است....بطوری که با احداث سدهایی که روی رودهای ورودی به دریاچه زده شده است تا آخرین قطره آب در پشت سد جمع می شود و دریاچه مانند سالهای پیشین نمی تواند از این آبها استفاده کند...

احداث میان گذر روی دریاچه :

احداث میان گذر شهید کلانتری بر روی دریاچه ارومیه گرچه به لحاظ اقتصادی برای دو استان آذربایجان غربی و شرقی پرمنفعت بوده است اما این سازه ی منحصر بفرد در شمال غربی کشورعملا گردش و چرخه ی آبی دریاچه را با مشکل روبرو ساخته است بطوری که می توان گفت دریاچه را به دو نیم تقسیم ساخته ، که مهمترین تاثیر آن افزایش روند تبخیر آب از دریاچه ارومیه است، همچنین بدلیل برهم زدن چرخه ی آبی دریاچه ، به نوعی چرخه ی زیستی آن نیز، با مشکل روبرو شده است.....

استحصال آبهای زیر زمینی :

متاسفانه در دهه های پیشین استحصال آبهای زیر زمینی، به منظور توسعه ی کشاورزی در کل کشور، به شدت رواج یافته است، بطوری که امروزه با یک چالش اساسی در امر کشاورزی، در کل کشور روبرو هستیم....... و امروزه آثار سوء آن را در تمامی استانها نظیر کرمان،یزد،اصفهان،فارس،خراسان و..... شاهد هستیم بطوری که پیش بینی می گردد تا ده سال آینده، در این استانها منابع آبی زیرزمینی، چندانی باقی نماند!....کشاورزان استانهای آذربایجان غربی و شرقی نیز از این قاعده مستثنا نبوده اند و به منظور توسعه ی کشاورزی در این استانها با شدت هرچه بیشتر، با استحصال آبهای زیر زمینی و بدون توجه به تبعات جبران ناپذیر آن به توسعه ی زمین های کشاورزی استان پرداخته اند، بطوری که باعث شدند  چشمه هایی که آب دریاچه راتامین می کردند خشک شوند و ضربه ای جبران ناپذیری به حیات دریاچه وارد شود....

اما بطور خاص مهمترین عوامل "انسانی" دخیل، در خشک شدن دریاچه ارومیه را می توان به احداث سدها و استحصال آبهای زیر زمینی در اطراف دریاچه اشاره داد.....در بسیاری از حوزه های ایران مرکزی در دشتهای میانکوهی به دلیل خشکسالی های اخیر اقدام به استحصال آبهای زیر زمینی شده که در نهایت منجر به کاهش آبهای زیر زمینی شده است آبهای زیر زمینی تامین کننده بخشی از آب دریاچه ها بوده اند،از این رو استحصال بی رویه آبهای زیر زمینی و احداث سدهایی درحوزه ی دریاچه ی ارومیه در خشک شدن دریاچه موثر بوده است

همچنین براساس آمارهای موجود، 67 درصد از سهم عوامل مؤثر در خشک شدن این دریاچه مربوط به عوامل اقلیمی و کاهش میزان نزولات جوی، 25 درصد مربوط به مصارف آب کشاورزی، پنج درصد احداث سازه‌های هیدرولیکی مانند سدها، روی رودخانه‌های حوضه آبریز و سه درصد سایر عوامل است. این در شرایطی است که براساس تقسیم‌بندی دیگری، مهم‌ترین فاکتور دخالت انسان‌ در خشک شدن دریاچه ارومیه با سهم 90 درصدی مصرف آب در بخش "کشاورزی" استان آذربایجان شرقی و غربی است.

همچنین قابل توجه است که روزنامه اقتصاد پویا در سرمقاله‌ای مقصر خشکیدن دریاچه ارومیه را مردم و نمایندگانی می‌داند که برای تأمین نیازهای کشاورزی و خانگی آذربایجان بارها خواستار انتقال آب رودخانه‌هایی که به دریاچه ارومیه می‌ریزند به نقاط دیگر شده‌اند و از حکومت درخواست داشتند تا آب این رودخانه‌ها برای تأمین نیاز باغ‌های مراغه و دیگر شهرهای استان استفاده شود و یا با فشار بسیار بر مسئولین طرح میان‌گذر دریاچه ارومیه را اجرایی کردند

البته لازم است اینجا خاطرنشان شود که  نمی توان نیازهای منطقه به آب شیرین را کتمان کرد و بایستی راه حلی صحیح برای برآورده شدن این نیاز و همچنین نجات دریاچه ارومیه ، اندیشیده شود.

تبعات خشک شدن دریاچه ارومیه :

پوشش گیاهی و جانوری دریاچه ارومیه در خطر انقراض :

خشک شدن دریاچه ارومیه روی پوششهای جانوری و گیاهی آن، تاثیرات مخربی دارد یکی از مهمترین ذخایر جانوری دریاچه ارومیه "آرتمیا" است که از لحاظ اقتصادی حائز اهمیت است. آرتمیا موجودی است که شوری بالایی را تحمل می کند. در دوره هایی که سطح آب دریاچه کم می شود جمعیت آرتمیا کاهش می یابد ولی هیچگاه از بین نمی رود. ولی زمانی که شوری از حدی بالاتر برود آرتمیا نیز از بین می رود.

آرتمیا دارای تخم هستند. این تخمها در داخل کیسه ای محافظ است که چند سال بیشتر نمی توانند دوام بیاورند و در صورت که دوره خشک شدگی بیشتر از حدی مجاز باشد این موجودات از بین می روند و همراه آن اکوسیستم بیولوژیکی و زیستی دریاچه هم از بین می رود.

همچنین نباید از نظر دور داشت که وضعیت پوشش گیاهی دریاچه، نیز از تاثیرات مخرب خشک  شدن آن در امان نخواهد بود.بطوری که می دانیم در برخی از نقاط دریاچه ارومیه جنگلهای درختان‌ پسته‌ وحشی‌، سرو کوهی و بادام‌ وحشی وجود دارد که راز ماندگاری این گونه ها عدم دخالت بشر در این منطقه و آب دریاچه است ولی خشک شدن دریاچه باعث از بین رفتن این جنگلها می شود

متاسفانه این جنگلها ارتباطی با خشکی ندارند و با خشک شدن دریاچه، بیابانی در اطراف این جنگلها ایجاد می شود و این گیاهان در خطر جدی انقراض و نابودی قرار می گیرند

تبعات آب و هوایی استان پس از خشک شدن دریاچه :

ثابت شده است که وجود توده های بزرگ آب تا حدی می تواند قاره ای بودن آب و هوا را از بین ببرد که این امر برای دریاچه ارومیه نیز صادق است.

این گفته به این معنا است در حال حاضر دریاچه ارومیه می تواند میان گرمترین دمای ماه سال و سردترین دمای ماه سال تعادل ایجاد کند و هوای ملایمی را برای ساکنان منطقه ایجاد کند. برای مثال اگر اختلاف گرمترین و سردترین ماه سال 50 درجه باشد، با از بین رفتن دریاچه اختلاف دما به 70 درجه می رسد از این رو تابستانهای گرم و خشک و زمستانهای سرد و خشک در انتظار ساکنان منطقه خواهد بود

توسعه بیابان نمک، از دیگر تبعات و حتی مهمترین آثار این بحران است:

خشک شدن اکو سیستم ها باعث می شود تا توفانها، این رسوبات را دهها و گاه صدها کیلومتر جابه جا کنند و دریاچه ارومیه که منبع عظیمی از نمک است با این توفانهای نمک به اطراف پخش می شود و معضلات زیادی برای ساکنین منطقه و بخش کشاورزی وحتی برای حیات گیاهان ایجاد می کند

بررسی راهکارهای حل معضل دریاچه ارومیه

مدیریت آب در سطح حوزه (دادن حق آبه ی دریاچه) :

یکی از راهکارهای اصلی، بحث مدیریت آب، در سطح حوزه است، اینکه ما آب را به گونه ای مدیریت کنیم. و آبی که دریاچه نیاز دارد و مشخص شده است، به دریاچه برسد بر همین اساس برخی از متخصصان براین باورند که ، رفع بحران دریاچه ارومیه را باید در خود منطقه یافت، در حال حاضر با احداث سدهایی که روی رودهای ورودی به دریاچه زده شده است تا آخرین قطره آب در پشت سد جمع می شود در حالی که باید این آب میان دریاچه و همه موجودات زنده منطقه تقسیم شود.نیاز آبی که برای دریاچه ارومیه محاسبه شده و در هیات دولت به تصویب رسیده است سالانه سه و یک دهم میلیارد متر مکعب است و این تصمیم به عنوان یک مصوبه وجود دارد(البته با توجه به رشد جمعیت منطقه و نیاز روزافزون کشاورزان و صنایع متعدد در استان های آذربایجان غربی وشرقی، به آب شیرین..... ایجاد این تعادل بسیار دشوار شده است. که انجام آن نیازمند یک برنامه ریزی دقیق و صحیح است...)

ساماندهی آبهای زیرزمینی:

همانطور که در بالا اشاره شد در سال های اخیر کشاورزان منطقه به منظور توسعه ی مزارع خود با استحصال بی رویه آبهای زیر زمینی، باعث شدند که چشمه هایی که آب دریاچه راتامین می کردند خشک شوند که لازم است با ساماندهی آن حیات چشمه ها را به آنها بازگردانده شود

توقف پروژه های سد سازی دیگر :

باید پروژه های سد سازی دیگری که در منطقه در دستور کار قرار دارد متوقف شود و میزان خروجی سدهایی که در حال حاضر ساخته شده است نیز افزایش یابد

وام گرفتن آب از خزر وارس، راه حلی دائمی یا ایجاد مشکلی دیگر در شمال کشور!؟ 

انتقال آب از دریای خزر:

انتقال آب از دریای خزر به ارومیه از نظر فنی امکان دارد اما از لحاظ عملیات و اعتباری بسیار پرهزینه است زیرا نزدیک به 30 تا 40 برابر اعتبارات آب مناطق غرب کشور را نیاز دارد و با توجه به عامل دیگری مانند تغییر ارتفاع آب، به چالشی جدی در اجرای این طرح تبدیل گشته است بطوری که می دانیم سطح دریاچه ارومیه هزار و دویست متر بالاتر از دریای خزر است و انتقال آب از خزر به ارومیه نیروی عظیمی می طلبد. اما با تمام این تفاسیر اگر این تنها راه موجود باشد با توجه به تبعات متعددی که خشک شدن دریاچه ارومیه به بار خواهد آورد بایستی در صورت امکان این انتقال هرچه زودتر انجام پذیرد البته قابل ذکر است که اخیرا طرح انتقال آب خزر به مرکز ایران ، بسیاری را امیدوار کرده است که همین طرح در زمینه ی نجات دریاچه ی ارومیه عملی شود. بایستی توجه داشت که دریاچه ی ارومیه با داشتن ذخایر جانوری مانند"آرتمیا" و همچنین به لحاظ گردشگری از منظرگاه اقتصادی حائز اهمیت است. و در صورت نجات یافتن قابلیت برگشت سرمایه گذاری را در بلند مدت خواهد داشت.....

انتقال آب ارس :

یکی دیگر از طرح‌هایی که برای نجات دریاچه ارومیه مطرح شده انتقال آب از نقاط دیگر به ویژه رود ارس است..... انتقال آب از رودخانه ارس هم اگر به حق آبه‌ها توجه شود و موافقت سایرکشورها گرفته شود قابل انجام است..... به گفته نادر قاضی‌پور نماینده ارومیه در مجلس ، تنها راه نجات دریاچه ارومیه آبهای رود ارس و شهرستان پیرانشهر است. اما این ایده با مخالفت‌هایی روبروست.همانطور که اشاره شد برای انجام این طرح نیاز به گرفتن موافقت کشورهای همسایه همجوار رودخانه ی ارس است.....که متاسفانه جمهوری آذربایجان مخالفت خود را با انجام این طرح ابراز داشته است.....البته باتوجه به قدرت ایران درمنطقه می توان این طرح را به صورت یک جانبه انجام داد اما عرف دیپلماتیک و حسن همجواری میان دوکشور،طلب می کند که رضایت کشورشمالی هم جلب شود اما علاوه بر مخالفت جمهوری آذربایجان برخی از کارشناسان نیز بر این باورند: 

در صورتی که آب  رود ارس به دریاچه ارومیه انتقال یاید آب ورودی به دریای خزر کاهش می یابد. و همچنین بر اساس این نظریه برای نجات دریاچه ارومیه به جای خشکاندن ارس و از بین بردن زمین‌های بارور نقاط دیگر باید از مصرف آب کاسته و به وزارت نیرو اجازه داده شود تا آب رودخانه‌هایی را که به طور طبیعی به این دریاچه می‌ریخته‌اند دوباره به سوی آن رها کند.(که البته در صورت اجرای آن احتمالا کشاورزی منطقه با بحران جدی روبرو خواهد شد)

همچنین استفاده از رودخانه‌های داخلی استان نیز می‌تواند به‌عنوان راهکار دیگری مورد نظر قرار گیرد.

اما بطور کلی می توان دریافت که انتقال آب از رودخانه ارس در شرایطی که وضعیت دریاچه ی ارومیه بحرانی تلفی می گردد....یک گزینه ی ایدآل است اما دائمی نیست! و می توان با انتقال آب از ارس مشکل دریاچه ی را فعلا حل نمود و سپس با در دستور کار قرار گرفتن راه حل های دیگر که در بالا نیز بدان ها اشاره شد طی یک برنامه ریزی صحیح در مدت ده سال مشکل دریاچه را حل نمود

در هر صورت به عقیده من، باید در نوع مدیریت و نگرش نسبت به مسائل زیست محیطی تجدید نظر شود و الا همین مسأله انتقال آب هم در دراز مدت می‌تواند برای ما مشکل ساز شود.

هشدار جدی برای برخی از راه کارهای عجیب، نجات دریاچه ی ارومیه

تهدید فاضلاب صنعتی:

دریاچه ارومیه در یکی از مناطق صنعتی - کشاورزی ایران واقع شده است؛ اما به دلیل عدم وجود سیستم فاضلاب صنعتی و نظارت دولت، بسیاری از کارخانه‌ها فاضلاب خود را به سوی دریاچه ارومیه هدایت می‌کنند و این دریاچه از شرق و غرب در معرض تهدیدهای زیست‌محیطی قرار دارد.

محمد درویش، متخصص محیط زیست می‌گوید:" ریختن فاضلاب کارخانه نمک صنعتی شهر مراغه، خواب تازه‌ای است که برای حیات دریاچه ارومیه دیده شده و این خطر بسیار ویرانگر است."

او در ادامه می‌افزاید:" به دنبال این هستند که حجم پساب‌های صنعتی این کارخانه که بالای 20 متر مکعب در ثانیه است را وارد دریاچه ارومیه کنند که اگر چنین اتفاقی بیفتد قطعاً فرایند نابودی کامل دریاچه ارومیه فراهم خواهد شد."

گفتنی است فرماندار مراغه معتقد است که با انتقال پساب کارخانه‌های آلاینده از طریق لوله به دریاچه ارومیه، می‌توان مشکل آلودگی خاک‌های کشاورزی منطقه را حل کرد!!!

بهلول نعمتی حامی احداث لوله‌ای است که آلاینده‌ها را از فاصله 25 کیلومتری به دریاچه ارومیه منتقل می‌کند. یکی از کارخانه‌های منطقه، روزی 8 هزار متر مکعب آب سد علویان را به پساب‌های خطرناک تبدیل می‌کند تا آمونیاک و نمک به دریاچه ارومیه تزریق شود اما به اعتقاد فرماندار انتقال این حجم عظیم آلاینده‌ها به دریاچه ارومیه در مقابل اشتغال 300 نفر در یک کارخانه بسیار بی‌اهمیت است.

در همین راستا از برخی افراد که تخصصی در مسائل زیست محیطی ندارند تقاضا می گردد که در حوزه ای که تخصص آنها نیست وارد نگردند و وضعیت را از آنچه که امروز هست بحرانی تر نکنند!

در خاتمه همانطور که بحث شد وضعیت دریاچه ارومیه بسیار پیچیده است و دلایل خشک شدن آن متعدد است بنابراین، راه حل آن نیز نمی تواند یگانه باشد و بایستی مجموعه ای از راه کارها را برای نجات آن در نظر گرفت و همچنین با اعمال مدیریت بهتر و استفاده از کارشناسان آشنا با مسائل زیست محیطی در سطح کشور از بروز معضلات زیست محیطی این چنینی جلوگیری کرد......  البته در اینجا قابل ذکر می دانم که اشاره ای داشته باشم به راهکارهای برون رفت از شرایط کنونی که در غالب برنامه جامع مدیریت دریاچه ارومیه تشکیل شده است که توسط سازمان محیط زیست و با همکاری سایر دستگاهها در غالب طرح حفاظت از تالاب های ایران نوشته شده است و در حال حاضر یک ستاد ملی برای اجرای برنامه مدیریت وجود دارد که به تصویب هیات دولت نیز رسیده است......

به امید نجات دریاچه ی زیبای ارومیه و با آرزوی احیای دوباره ی تالاب های انزلي، گاوخوني، پريشان، هامون، چغاخور، شادگان، طشک، گندمان، هورالعظيم و...

نظرات شما عزیزان:

دیداری

ساعت22:58---28 خرداد 1392

- [ایمیل]

دوست گرامی بنده در یکی از گزارشات سازمان نیرو دیدم که ظرفیت سدهای استانهای همجوار دریاچه بیش از 5 ملیارد مکعب اعلام شده بود اگر ما حتی نصف این مقدار را در نظر بگیریم در عرض ده سال بیش از نیاز فعلی دریاچه می شود پس با یک نتیجه ی دو دو تا کاملا معلوم است که روند خشک شدن دریاچه فقط وفقط در نتیجه ی سدسازیهای بی رویه بوده است

امین

ساعت0:30---18 خرداد 1392

با سپاس فراوان از توجه شما دوست ندیده

فاطمه

ساعت16:35---2 خرداد 1392

- [ایمیل]

سلام دوست عزیز از مقاله خوبت ممنونم اگه اجازه بدین میخوام از مطالبت توی تحقیقم استفاده کنم.و خواهش کنم اگه شما ویا خوانندگان عزیز مطالب بیشتری در این زمینه دارین برام ارسال کنید.یا اگه کتابی در این مورد نوشته شده بهم معرفی کنید. لطفا
آدرس من
@fatemehshirdel309

ساعت18:27---15 آبان 1391

عاشقتم چون تمام موضوع تحقیقم توش بود
پاسخ:

RTWERT

ساعت22:25---8 ارديبهشت 1391

[وب سایت] - [ایمیل]

مرد حسابی دولت برای انتقال آب به کویر آن هم بعد از شیرین سازی آن پول دارد اما برای اتقال آب به ارومیه از آراز(ارس) یا خزر آنهم بدون شیرین سازی پول ندارد


پاسخ:دوست گرامی پروژه آب رسانی به مرکز و اجرای آن همچنان در ابهام است.... در ضمن پیش از اظهار نظر لطفا مقاله را با دقت بخوانید تا وقت دیگران را با این نظرات نگیرید....در مقاله کاملا از طرح آب رسانی به دریاچه ارومیه دفاع شده است و حتی با ذکر دلایلی برای آن توجیه اقتصادی هم آورده است....

علی

ساعت21:32---8 ارديبهشت 1391

با تشکر از مقاله شما در مورد دریاچه ارومیه

لازم می دانم اشاره ای بکنم که آماری که شما در مورد تاثیر 67% خشک سالی در خشک شدن دریاچه ارومیه دادید از گزارش سازمان محیط زیست می باشد که کاملاً نادرست است. با توجه به مطالعاتی که در سازمان زمین شناسی در مورد دریاچه ارومیه صورت گرفته است، پس از سال 2000 روند بارش ها صعودی بوده و عملاً خشک سالی در منطقه وجود نداشته است(آمار بارندگی ها از وب سایت سازمان هواشناسی برداشت گردیده است). مثلاً در سال 2009 سالی بسیار پر باران در منطقه بوده ولی دریاچه باز روند خشک شدگی خود را ادامه داده است. مهمترین عامل خشک شدن دریاچه ارومیه احداث سد ها می باشد.

با تشکر


پاسخ:دوست گرامی اگر آمار دقیق تر و مستندتری از منابع رسمی دارید.... برای بنده نیز ارسال کنید... با سپاس

حسین گلابیان

ساعت16:39---8 ارديبهشت 1391

[وب سایت] - [ایمیل]

در آدرس www.urmiana.com تحلیل و راه حلی ارایه شده است. با مراجعه به آن لطفا" نقد و اضهار نظر کنید.
ح.گ.

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: